لزوم توجه جدی به صنعت اکوتوریسم آذربایجان غربی

به گزارش مملکت آنلاین، اکوتوریسم یا به اشتباه طبیعت‌گردی، گونه‌ای از گردشگری است که در آن گردشگران برای دیدار از مناطق طبیعی نامسکون و دست‌نخورده جهان سفر می‌کنند و به تماشای گیاهان و پرندگان و ماهی‌ها و دیگر جانوران می‌پردازند.

البته در اکوتوریسم صرفاً دیدار مطرح نیست بلکه آموزش محیط‌زیست و نفع‌رسانی به جوامع محلی و غیره ضروری و واجب است.

به این‌گونه از گردشگران که به دیدار از اکو سیستم و طبیعت زنده می‌پردازند، نام اکوتوریست داده شده است. بسیاری از کشورها بخش هنگفتی از درآمد خود را از اکوتوریست‌های خارجی تأمین می‌کنند.

رشد صنعت اکوتوریسم

امروزه طبیعت‌گردی در میان گونه‌های مختلف گردشگری از جایگاه ویژه و رشد قابل توجهی برخوردار است و در بیست‌ساله اخیر شاهد گسترش سریع فعالیت‌های اکوتوریسم در سراسر جهان بوده‌ایم و انتظار می‌رود بر شدت این گسترش نیز افزوده شود.

به لحاظ تأثیر بالقوه زیادی که اکوتوریسم در زمینه محافظت از محیط طبیعی و در اقتصاد بسیاری از کشورها دارد، سازمان ملل متحد تصمیم گرفت که سال ۲۰۰۲ میلادی را به عنوان سال بین‌المللی اکوتوریسم اعلام کند و کمیسیون توسعه پایدار این سازمان (UNEP) و سازمان جهانی گردشگری را موظف به انجام فعالیت‌هایی در این سال ساخت. هدف از این کار، مرور مجدد تجربیات گذشته در زمینه اکوتوریسم، تشخیص و ترویج انواع اکوتوریسم که در آن‌ها از اکوسیستم‌های در معرض خطر حفاظت می‌شود، تقسیم فواید حاصل از فعالیت‌ها با جوامع محلی و احترام به فرهنگ‌های بومی است.

از این روگردشگری پایدار باید با سیاست مشخص و مدونی به اجرا در آید تا بتواند حرکت امیدبخشی را در توسعه همه‌جانبه فضاهای جغرافیایی تضمین کند. گردشگری پایدار برای کارایی بالاتر در این زمینه دارای اصولی می‌باشد که هماهنگ‌کننده اهداف و راهکارهای عملی می‌باشد.

پتانسیل صنعت اکوتوریسم در آذربایجان غربی

اکوتوریسم در استان چهار فصل آذربایجان غربی یکی از ظرفیت‌های بی‌بدیل برای توسعه اقتصادی جوامع محلی و حفظ آن بوده که بکر بودن برخی مناطق جاذبه خاصی برای طبیعت‌گردان داشته که باید با نگاه کاربردی نسبت به بهره‌گیری از این موضوع اقدام کرد.

اکوتوریسم یک سفر و بازدید زیست‌محیطی مسئولانه  از مناطق طبیعی بکر بوده که به منظور لذت بردن از طبیعت و درک مواهب آن و ویژگی‌های فرهنگی مرتبط انجام می‌شود، به طوری که باعث ترویج حفاظت شده و اثرات منفی بسیار کمی از جانب بازدیدکنندگان بر محیط به جای گذارد و شرایطی را برای اشتغال و بهره‌مندی اقتصادی و اجتماعی مردم محلی (بومی) فراهم کند.

آذربایجان غربی در بین استان‌های کشور از تنوع زیستی کامل به لحاظ داشتن چهار فصل و زیست‌گونه‌های با ارزش ملی و بین‌المللی گیاهی و جانوری و جاذبه‌های طبیعت‌گردی محسوب می‌شود، همچنین وجود یکی از شورترین دریاچه‌های جهان در ارومیه، با وجود این‌که در معرض خشکی شدید قرار گرفته هنوز هم جاذبه‌ای برای گردشگران است.

وجود جنگل‌های غنی در سردشت و پیرانشهر جنوب آذربایجان غربی، قرار گرفتن روستاها در مناطق طبیعی بکر و دیدنی، وجود آثار و بناهای باستانی ثبت شده در فهرست آثار بین‌المللی و مللی در روستاها همگی دست در دست هم داده تا روستاها و طبیعت آذربایجان غربی را برای طبیعت گردان جذاب‌تر کند.

در این بین وجود عشایر در مناطق بکر و دیدنی کوهستانی آذربایجان غربی به ویژه در مناطق شمالی استان نیز جاذبه‌ای بکر و بی‌نظیر برای طبیعت‌گردان محسوب می‌شود، ولی افسوس که همه این ظرفیت‌ها به دلیل نبود کاربردی به این حوزه در توسعه اقتصادی نقش فعالی نداشته و سهم بسیار ناچیز و غیرقابل بازگو در این بخش دارند.

این در حالی است که با وجود راه‌اندازی کمیته گردشگری روستایی و عشایری کشور از سال ۸۳ تا کنون، متاسفانه با غفلت مسئولان، ایران با وجود دارا بودن آبادیهای مختلف دارای جاذبه‌های تاریخی و طبیعی بکر از مزایای توریسم روستایی به جز در چند روستا بهره‌ای نبرده این در حالی است که گردشگری روستایی شاخه‌ای از صنعت ۱۷۰ ساله گردشگری اروپایی است که طی پنج دهه گذشته رونق گرفته است.

تپه حسنلو، تپه‌های باستانی ربط، آبشار شلماش، کاخ باغچه جوق، بناهای جهانی قره کلیسا و تخت سلیمان، کاخ بسطام، دریاچه مارمیشو، پیست اسکی خوشاکو، روستای پردانان پیرانشهر، جزایر و روستاهای اطراف دریاچه ارومیه، باغ‌های بزرگ سیب و انگور در کنار وجود اقوام مختلف با فرهنگ، گویش و پوشش‌های مخصوص گوشه‌ای از پتانسیل‌های بالقوه حوزه طبیعت‌گردی آذربایجان غربی به‌شمار می‌روند که متاسفانه تا کنون اقدام عملی جدی جهت معرفی و ایجاد زیرساخت‌های لازم در این مناطق انجام نشده است.

همجواری آذربایجان غربی با سه کشور ترکیه، عراق و جمهوری آذربایجان و به عنوان تنها معبر ورود و خروج زمینی ایران به قاره اروپا در کنار موارد مطرح شده مزیت‌های فراموش‌شده‌ای است که نتوانسته نظر مسئولان کشوری در خصوص اولویت قرار دادن این منطقه برای جذب سرمایه‌گذاری در بخش طرح‌های گردشگری طبیعت را فراهم کند.

برای نشان دادن اهمیت موضوع گردشگری روستایی همین بس که ایکوموس در راستای شعار حفظ تنوع زیستی یونسکو، میراث کشاورزی را مورد توجه ویژه قرار داده و در این راستا بانک جهانی در حمایت از توریسم روستایی در کشور جامائیکا سرمایه‌گذاری کرده که با توجه به این امر سیاست‌گذاران و مسئولان حوزه گردشگری کشور و به تبع آن آذربایجان غربی باید ضمن تسریع در روند تخصیص اعتبارات طرح‌های گردشگری استان با توجه به وجود گنجینه‌های باستانی بی‌نظیر در روستاها، نسبت به اخذ سرمایه‌گذاری نهادهای بین‌المللی اقدامات لازم را انجام دهند.

احیا و توسعه زیرساخت‌های گردشگری، توسعه و بهبود مسیرهای دسترسی به مناطق تفرج‌گاهی، زیباسازی جاده بین روستایی در کنار رودخانه و خدمات‌رسانی به روستاهای کنار جاده در مسیر حرکت گردشگران، ایجاد مکان‌هایی جهت برپایی چادرها و همچنین ایجاد پارک‌های روستایی در راستای ارتقا امنیت جانی و مالی گردشگران، زمینه‌سازی جهت جذب سرمایه‌گذاری‌ها برای تاسیسات گردشگری در روستاها، سودآوری خدمات و فعالیت‌های گردشگری برای جمعیت میزبان از جمله راهکارهای ارائه شده از سوی کارشناسان گردشگری جهت توسعه توریسم روستایی بوده که موارد مطرح شده نیز از غفلت مسئولان حوزه گردشگری استان بی بهره نمانده‌اند.

اما در کنار آثار تاریخی و طبیعی موجود در روستاها، آداب و رسوم، آشپزی محلی، صنایع دستی و به طور عمده فرهنگ و سنن مردم نقش عمده‌ای در جذب گردشگر دارند که این پتانسیل هم به دلیل عدم اطلاع‌رسانی و ناتوانی از ایجاد ارتباط افراد بومی با گردشگران داخلی و خارجی و نداشتن اطلاعات کافی تاریخی و باستانی ساکنان روستایی در معرض تهدید و نابودی قرار گرفته است.

اکوتوریسم و روستاها

روستاها نه فقط به عنوان قطب کشاورزی و دامداری، بلکه با توجه به دارا بودن جاذبه‌های طبیعی و غیرطبیعی می‌توانند به محل مناسبی در برای رشد و توسعه رونق اقتصادی تبدیل شوند.

اکثر روستاهای استان دارای جاذبه های طبیعی یا آثار باستانی و تاریخی هستند و قابلیت فراوانی در زمینه‌های توسعه گردشگری دارند لذا باید در کنار ارائه امکانات رفاهی و عمرانی به فکر رونق اقتصادی و ایجاد بستری مناسب برای کسب درآمد برای روستاییانی که زمین کشاورزی یا امکانات دامداری ندارند باشیم.

وجود روستاهای زیبا و  دارای جاذبه‌های طبیعی و تاریخی و همچنین آثار متعدد تاریخی و فرهنگی،‌ می‌تواند گردشگری روستایی و فرهنگی و رونق اقتصادی را در استان به دنبال داشته باشد.‌ توجه به مقوله روستاگردی و معرفی بافت‌های قدیمی وآداب و سنن بومی منحصربه‌فرد در برخی از مناطق این استان را از دیگر زمینه‌های رشد صنعت گردشگری و رونق اقتصادی استان برشمرد و از دست‌اندرکان این صنعت خواست تا با معرفی این جاذبه‌ها زمینه حضور بیش از پیش گردشگران را در استان آذربایجان‌غربی فراهم سازند.

مهمترین اصول برای اکوتوریسم و اکوتوریست‌ها

«رد پا» باید تنها اثری باشد که از اکوتوریسم در طبیعت به جا گذاشته می‌شود و عکس‌ها و خاطرات سفر نیز تنها یادگاری‌هایی باشند که از طبیعت نزد اکوتوریست‌ها باقی می‌ماند. بهتر است هر کدام از ما به عنوان یک اکوتوریست اندکی از نمونه‌های قوانین اخلاقی این صنعت را بدانیم:

۱.‌ برای حفظ و ارتقای یکپارچگی طبیعی مکان‌های مورد بازدید تلاش کنیم.

۲. به حساسیت های فرهنگی احترام بگذاریم.

۳. در تور، حداقل میزان زباله و ضایعات زیست محیطی را تولید کنیم.

۴. محیط طبیعی مورد بازدید خود را تمیزتر از زمان آغاز، ترک کنیم.

۵. آرامش حیات وحش را بر هم نزنیم.

۶. از محصولاتی که از حیوانات و گیاهان در خطر انقراض تهیه می شوند خریداری نکنیم.

۷. با خرید محصولات محلی به اقتصاد آن منطقه کمک کنیم.

۸. باورها و اعتقادات  سنتی و مردمی منطقه را بشناسیم و به آن‌ها بی‌احترامی نکنیم.

۹. از چیدن گل در طبیعت خودداری کرده و در عوض با عکاسی از آن لذت ببریم.

۱۰. از مکان‌های خصوصی و مردمان محلی و عشایر (به‌خصوص زن‌ها و کودکان) بدون اجازه عکاسی نکنیم.

۱۱. به اماکن مقدس احترام بگذاریم.

۱۲. سعی کنیم در محیط‌های روستایی و عشایری پوشش مناسب داشته باشیم.

۱۳. روی درختان و یا هر چیز دیگر یادگاری ننویسیم.

۱۴. به کودکانمان نیز آموزش دهیم تا حتی یک چوب کبریت را هم به طبیعت نیاندزند تا طبیعت‌مان همیشه پاک باشد تا گردشگران دیگر نیز از آن لذت ببرند.

و...

سخن پایانی

استان زیبای آذربایجان غربی، پتانسیل بالایی در جذب اکوتوریست‌ها دارد و در بین ۳۱ استان کشور جزو شش استان برتر در حوزه صنعت اکوتوریسم محسوب می‌شود، به طوری‌که طی سال‌های گذشته چندین روستا به عنوان روستاهای هدف گردشگری استان در کارگروه گردشگری مصوب شده ولی نهایتا  از ۱۲۰ روستای انتخابی در کشور ۴ روستای باغچه‌جوق ماکو، نصرت‌آباد تکاب، سهولان مهاباد و مارمیشو اورمیه به‌عنوان روستاهای انتخابی هدف گردشگری استان معرفی و تصویب شدند.

متاسفانه با وجود مرزی‌بودن و زندگی اقوام و ادیان مختلف هنوز باور این‌که توسعه پایدار و عدم وابستگی به اختصاص اعتبار از محل درآمدهای ملی نیازمند جذب گردشگران خارجی است، در بین مسئولان جهت سوق سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی به سمت اجرای طرح‌های گردشگری ایجاد نشده و لازم است تا با توجه بیشتر به این مقوله و افزایش تعداد گردشگران، اقصاد محلی بهتر شود  و مردم شایسته استان در آسایش و رفاه بیشتری زندگی کنند.

عکس از حسین واحدی